Mozarts Requiem

Het Requiem van Wolfgang Amadeus Mozart is een van de meest bekende en geliefde stukken van de componist en waarschijnlijk zelfs van de klassieke muziek. De imposante compositie is doordrenkt van dramatische spanning en expressie. Het is een meesterwerk van een tijdloze schoonheid met zowel donkere momenten van treurnis als hoopvolle passages, dat het muzikale geweld van virtuose koorpartijen afwisselt met de intiemere melodieën van de solopartijen.

Ontstaansgeschiedenis

In juli 1791 kreeg Mozart bezoek van een geheimzinnige man, een bode van graaf Franz von Walsegg. Die gaf hem de opdracht een dodenmis te schrijven. De graaf zou dit requiem laten uitvoeren als zijn eigen compositie voor zijn vrouw, die op 14 februari 1791 was overleden.

Onmiddellijk zette Mozart zich aan het componeren, maar hij moest zijn werk onderbreken voor het schrijven van twee volledige opera’s: La clemenza di Tito en Die Zauberflöte. In oktober 1791 hervatte hij het werk aan het Requiem. De zieke Mozart kon de mis echter niet meer afwerken. Hij overleed in de vroege ochtend van 5 december 1791.

Omdat de opdrachtgever niet teleurgesteld mocht worden, benaderde zijn echtgenote Constanze enkele vrienden van Mozart om het stuk af te maken. Uiteindelijk was het zijn leerling Franz Xaver Süssmayr die het werk voltooide. Hij schreef de orkestratie bij de vocale partijen van de onvoltooide delen, vervolledigde het Lacrymosa en componeerde ook het volledige Sanctus, Benedictus en Agnus Dei. Voor het Communio, het slotdeel, gebruikte hij delen van het Introïtus, zoals Mozart zelf zou gesuggereerd hebben.

De Levin-voltooiing

Süssmayr leverde een meer dan verdienstelijke poging om de mis van zijn meester verder af te werken, maar zijn creativiteit en compositorische vaardigheden konden niet tippen aan die van Mozart. Musicologisch onderzoek van de Süssmayr-partituur heeft in de loop der tijd een behoorlijk aantal fouten en onvolkomenheden aan het licht gebracht. In 1962 werd ook een schets ontdekt van de eerste 16 maten van een Amen-fuga die Mozart wellicht bedoeld had als slot van het Lacrymosa, maar die Süssmayr niet gebruikt heeft.

De voorbije vijftig jaar waagden verschillende componisten en musicologen zich aan een poging om de tekortkomingen in het werk van Süssmayr weg te werken. Eén van hen is Robert Levin, musicoloog aan de universiteit van Harvard. Hij heeft geprobeerd om de Süssmayr-versie zoveel mogelijk intact te houden, maar toch subtiel de nodige correcties door te voeren in de orkestratie. Hij componeerde ook een indrukwekkende Amen-fuga op basis van de schets van Mozart, helemaal volgens de geldende tradities, en werkte het Osanna veel verder uit dan Süssmayr.

Het resultaat is het vertrouwde Requiem zoals we dat al twee eeuwen kennen, maar met een meer doorzichtige en gelaagde orkestratie en enkele sublieme toevoegingen die het geheel meer in lijn brengen met wat Mozart zelf vermoedelijk voor ogen had.

Het is die voltooiing van Levin die bij dit concert op het programma staat.